KANALİZASYON: URARTULAR DÖNEMİ: MALZEMESİNE GÖRE KANAL TİPLERİ

www.hambelinsaat.com

Geçmişte insanların yerleşik hayata geçtiği dönemlerde yapılan konutlarda atık suların dışarı atılmasıyla başlayan uygulama Hitit devletiyle gelişmiş ve yaygın kullanım görülmüştür. Hitit devletinin yıkılmasından sonra M.Ö 9.yy' da bir devlet kuran Urartular, mimari alanda gelişmiş ve inşa edilen kalelerin nüfus artışına bağlı olarak yapılan kanalizasyon sistem uygulamalarında örnekler oldukça dikkat çekmektedir.
Tapınaktan, yönetici sınıfına ait yapılardan mutfak,lavabo, tuvalet ve banyodan başlayarak ana kanalizasyon ağına bağlanan küçük kanallara iç bağlantı( kanalet), tüm iç bağlantıları toparlayıp yerleşim dışına atan sistemleri de dış bağlantı sistemler (ana kanalizasyon ) olarak tanımlayabiliriz.
Urartu iç kalelerinde görülen kanalizasyon sistemleri yapı malzemesi ve kullanım amaçlarına göre farklılık göstermektedir.
Bunları inceleyelim:
1.Malzemesine Göre Kanal Tipleri
Kazısı yapılmış ve devam eden iç kalelerde yapım malzemesi olarak 4 farklı tipte kanal tespit edilmiştir.
A. Taş Örgü Kanallar 
Urartu iç kale yerleşimlerinin bir çoğunda taş örgü kanallar görülmektedir.Bu kanallar yerleşme içinde, zeminin 0 ile 1 m arasında değişen derinliklerinden geçmekte ve sur dışına çıkan uzantılarında derinliğin arttığı görülmektedir.İçe bakan yüzleri düzleştirilmiş taşlardan yapılan kanalların genişlikleri ve derinlikleri kullanım amacına göre değişiklik göstermektedir.Kalan boşluklar, herhangi bir taşkına mahal vermemek için, daha küçük heliklerle kapatılmaktaydı. Son olarak kanalın üzerinin killi toprakla sıvandığını gösteren örnekler vardır.
B. Ana Kayaya Oyulmuş Kanallar
Kayalık tepeler üzerinde ana kayanın tıraşlanmasıyla oluşturulan alanlar ve bu alanların atık sularını yerleşim dışına taşıyan ana kayaya oyulmuş kanallar birçok urartu yerleşiminde karşımıza çıkmaktadır.Krallığın erken dönemlerinde inşa edilen Yukarı Anzaf'ta tapınağın batısında ana kayaya oyulmuş kanalet tespit edilmiştir. 15-20 cm genişliğinde ve 10 cm derinliğindeki kanaletin üzeri kum taşından yapılmış düzgün sal taşlarıyla kapatılmıştır.Çavuştepe'de bulunan tuvaletle bağlantılı ana kayaya oyularak yapılmış kanalın sur dışına çıktıktan sonra görülne bölümü açık bırakılmıştır.
C. Yekpare Taş Bloklara Oyulmuş Kanallar 
Çavuştepe'deki İrmuşini Tapınağı önündeki sunaklı bağlantılı 3 adet kalker bloğa oyularak yapılan kanallar tespit edilmiştir. Özensiz yapılarıyla dikkat çeken 3.30 m uzunluğundaki kanalın üzeri düzgün sal taşlarıyla kapatılmıştır.
D. Pişmiş Toprak Künkler
Anadolu'da M.Ö. 2000 den beri kullanılan pişmiş toprak künklerin, tarihlendirme konusunda sıkıntıları olsa da, bir kaç Urartu merkezinde yapılan kazılarda ele geçtiği bildirilmektedir.  Çavuştepe tapınak alanında yapılan kazılar sırasında ele geçen 15 cm çapındaki ve birbirine geçmesi için bir tarafından çapı daha dar olan künkler ile ilgili olarak tapınağın yağmur suyu borusuna ait bir parça olduğu tahmin edilmektedir. Burada bir taş yığını arasında bulunan kanal, ortası delik bir taşa bağlı 4 pişmiş toprak künkten oluşmaktaydı.Künklerin düz taşın ortasındaki deliğe tam oturmasından dolayı teras duvarına yaslanır bir şekilde ayakta durduğu düşünülmektedir.