İstanbul’da Su ve Kanalizasyon Altyapı Sıkıntıları ve Hızlı Teknik Çözüm Önerileri

İstanbul, hızlı kentleşme, nüfus yoğunluğu ve topoğrafik zorluklar nedeniyle Türkiye’nin en karmaşık su ve kanalizasyon altyapılarından birine sahiptir. Mevcut altyapı büyük ölçüde 1970–1990 yılları arasında yapılmış olup bölgeler arasında ciddi kapasite ve yaşlanma sorunları bulunmaktadır.

---

1. Mevcut Sorunların Teknik Analizi

1.1 Yaşlanan Kolektör ve Şebeke Hatları

• 30–50 yıllık betonarme ve kargir kolektörlerde korozyon, çatlama, yüzey kaybı ve sızdırma sık görülür.

• Ana kolektörlerin beton iç yüzeyleri, sülfürik asit (H₂SO₄) kaynaklı kimyasal aşınma nedeniyle zayıflamaktadır.

• Avrupa ve Anadolu yakalarında toplam 600 km’ye yakın hat yenileme ihtiyacı taşımaktadır.

1.2 Yetersiz Kapasite ve Ani Yağış Problemi

• İklim değişikliği ile birlikte kısa sürede yüksek debi (șiddetli yağış) oluşmakta ve mevcut hatlar kapasiteyi karşılayamamaktadır.

• Noktasal taşkınlar özellikle şu bölgelerde yoğunlaşır:

  • Beyoğlu – Beşiktaş – Şişli

  • Üsküdar – Kadıköy

  • Başakşehir – Arnavutköy – Küçükçekmece

1.3 Düzensiz Bağlantılar ve Yağmur Suyu–Atıksu Karışımı

• Karışık sistemden ayrık sisteme geçiş tamamlanamadığından, birçok bölgede:

  • Yağmur suyu kanalizasyona bağlanmış

  • Atıksu dere yataklarına sızmakta

• Bu durum hem çevre kirliliği, hem de taşkın riskini artırır.

1.4 Zeminsel ve Topoğrafik Zorluklar

• İstanbul’un kayalık, gevşek dolgu veya yumuşak zemin bölgeleri, altyapı imalatını güçleştirir.

• Derin kazı gerektiren hatlarda taban suyu, hidrolik basınç ve heyelan riski bulunmaktadır.

1.5 Arıza ve Çökme İstatistikleri

• Özellikle yüksek nüfuslu bölgelerde:

  • Menhol çökmesi

  • Hat deformasyonu

  • Yabancı madde tıkanması
    sık görülmektedir.

---

2. Hızlı ve Etkili Teknik Çözüm Önerileri

2.1 Kazısız Teknolojiler ile Hat Rehabilitasyonu (CIPP / Packer Repair)

CIPP (Cured In Place Pipe) yöntemi İstanbul için en hızlı ve en ekonomik çözümlerden biridir.

Avantajları:

• Yol kapatma gerekmez.

• Trafik etkilenmez.

• Yüzlerce metre hat bir günde yenilenebilir.

• İç kaplama ömrü 50 yıl üzeridir.

Uygulamalar:

• Ø300–Ø2500 mm hatlarda uygulanabilir.

• Elyaf–epoksi veya polyester reçine kullanılır.

Lokal tamirler için:
Packer point repair ile 1–1,5 m’lik kırık bölgeler yenilenir.

---

2.2 Yağmur Suyu Yönetimi (Ayrık Sistem + Yeşil Altyapı)

Ayrık Yağmur Suyu Sistemi

• Yağmur suyu kanalizasyonundan ayrılır.

• Yoğun yağış anında kanalizasyon debisi %40 azalır.

• Derelere ve denize doğrudan yaşam dostu akış sağlanır.

Yeşil altyapı çözümleri (Hızlı uygulanabilir)

• Yağmur bahçeleri

• Geçirgen asfalt

• Taşkın depolama cepleri

• Çatı suyu toplama sistemleri (özellikle okullar ve kamu binalarında)

---

2.3 Acil Müdahale ve Arıza Yönetim Modeli

7/24 Mobil Arıza Ekipleri

Ekipmanlar:

• Kombine kanal temizleme aracı (vacuum + basınçlı su)

• CCTV robot kamera

• By-pass pompaları

• Portatif menhol destekleme seti (çökme önleme)

Acil Yanıt Adımları

1. Tıkanıklık açma — 10–60 dk

2. Kamera ile iç görüntüleme — 30 dk

3. Lokal tamir veya geçici by-pass — 1–3 saat

4. Kalıcı kazısız onarım — 1 gün

---

2.4 Stratejik Depolama Tünelleri ve Kolektör Takviyesi

Büyük hacimli depolama tünelleri

• Şiddetli yağış anında suyu depolayıp sonradan arıtmaya gönderen sistemdir.

• Londra "Thames Tideway" modelinin İstanbul versiyonu uygulanabilir.

Önerilen bölgeler

• Kadıköy – Üsküdar kıyı hattı

• Zincirlikuyu – Dolmabahçe aksı

• Küçükçekmece – Avcılar

---

2.5 SCADA ve IoT Tabanlı Akıllı Altyapı İzleme

• Debi sensörleri

• Basınç ve seviye ölçerler

• Menhol gaz sensörleri

• Gerçek zamanlı alarm yönetimi

Bu sistem ile:

• Taşkın riski 30 dakika önceden tahmin edilir

• Kayıp-kaçak oranı %20 azalır

• Arıza müdahale süresi %50 kısalır

---

3. Sonuç

İstanbul’un su ve kanalizasyon altyapısındaki temel sorunlar kapasite yetersizliği, yaşlanan şebeke ve artan ani yağışlardır. Bunların çözümü için:

✔ Kazısız teknoloji kullanımı
✔ Ayrık yağmur suyu sistemi
✔ Yeni depolama tünelleri
✔ SCADA destekli izleme
✔ 7/24 mobil arıza ekipleri

gibi teknik yöntemlerin birlikte uygulanması gerekmektedir.

 

SU VE KANALİZASYON ALTYAPISININ PLANLANMASI, TASARIMI VE SÜRDÜRÜLEBİLİR İŞLETİLMESİ

---

✅ SU VE KANALİZASYON HATTI İMALATI – DETAYLI UYGULAMA REHBERİ

Su ve kanalizasyon hatlarının imalatı; projelendirme, kazı, boru döşeme, bağlantı, testler, dolgu ve devreye alma aşamalarından oluşan sistematik bir süreçtir. Aşağıda adım adım profesyonel uygulama açıklanmıştır.

---

🚩 1. PROJE OKUMA VE HAZIRLIK AŞAMASI

1.1 Proje İncelemesi

• Hat güzergâhı (plan ve profil)

• Boru çapları, malzemeleri (HDPE, PVC, duktil, beton, GRP)

• Rögar, vana odası, menhol, baca detayları

• Kapasite ve debi bilgileri

• Kotlar, eğimler (kanalizasyon için minimum %0.2–0.5)

• Derinlikler ve yeraltı tesisatları
  (PtT, doğalgaz, elektrik, fiber optik)

1.2 Saha Hazırlıkları

• Güzergâh işaretleme

• Kamu kurumlarına bildirim (ASKİ, İSKİ, TEDAŞ, BOTAŞ vb.)

• Trafik önlemleri planı

• Malzeme stok alanlarının hazırlanması

• Kazı makineleri, paletli ekskavatörler, yükleyicilerin hazırlanması

---

🚜 2. KAZI AŞAMASI

2.1 Kazı Tipleri

• Açık kazı: En yaygın yöntem

• Dar derin kazı: Derinlik > 4 m ise destekli çalışma (IKSA)

2.2 Kazı İşlemleri

• Ekskavatör ile kazı yapılır

• Mevcut altyapılar tespit edilir

• Derin kazılarda perdeli iksa, çelik kuşak, fore kazık gibi destekler kullanılır

• İş güvenliği kurallarına uygun şev verilir (toprak yapısına göre 45°–60°)

2.3 Kazı Tabanının Hazırlığı

• Taban kotu projeye uygun hale getirilir

• Zemin yumuşaksa mıcır serilir

• Su çıkıyorsa drenaj veya taban beton yapılabilir

---

🧱 3. BORU DÖŞEME AŞAMASI

3.1 Yataklama (Boru yatağı hazırlanması)

Boru yerleştirilecek taban 10–15 cm kum veya mıcır ile düzeltilir.

3.2 Boru Yerleştirilmesi

Boru dizilimi:

1. En düşük kotlu noktadan başlanır

2. Borular vinç veya ekskavatör ile indirilir

3. Boru eksen ve eğimi lazer cihazı ile kontrol edilir

3.3 Kanalizasyon Hatları İçin Özel Kurallar

• Minimum akış hızı: 0.6–0.8 m/s

• Boruda doluluk oranı: %70–80

• Menhol aralıkları: 40–80 m

3.4 Su Hatları İçin Özel Kurallar

• Basınç sınıfına göre boru seçimi: PN10 – PN16 – PN25

• Vana ve ek parçaları montajı

• Depo ve terfi bağlantıları

---

🔧 4. BORU BAĞLANTI TEKNİKLERİ

4.1 Su Hatları

• HDPE: Elektrofüzyon (EF) – Butt Welding (kaynak)

• Duktil Demir: Conta + kelepçe + flanş bağlantı

• PVC: Contalı muf birleşimi

4.2 Kanalizasyon Hatları

• PVC – Koruge: Conta ile geçme tipi muf

• Beton Boru: Harçlı veya contalı muf

• GRP: Özel çift contalı muf

4.3 Menhol ve Rögar Bağlantıları

• Proje kotuna göre delik açılır

• Bağlantılar korugu geçiş manşonu ile sızdırmaz yapılır

• Menhol içi çimento bazlı kaplama yapılır

---

🔍 5. TEST VE KONTROL AŞAMALARI

5.1 Su Şebekesi Testleri

Basınç (Hidrostatik) Test

• Hat su ile doldurulur

• Basınç: Çalışma basıncının 1.5 katı

• 2 saat gözlem yapılır

• Kaçak olmamalıdır

Dezenfeksiyon

• Klorlama yapılır

• 24 saat bekleme

• Numune alınıp analiz edilir

5.2 Kanalizasyon Testleri

Sızdırmazlık Testi

• Baca arası hatlar balonlarla kapatılır

• İçine su doldurulur

• 30 dakika izlenir, seviye düşmemelidir

CCTV Kamera Kontrolü

• Hattın içi robot kamerayla taranır

• Çatlak, hatalı birleşim, sehim (çökme) kontrol edilir

---

🏗️ 6. DOLGU VE KOMPAKTE ETME

6.1 İlk Dolgu (Yan Dolgu)

• Boru iki yanına kum/mıcır doldurulur

• Tabancalı kompaktör ile sıkıştırılır (En önemli aşamadır!)

6.2 Üst Dolgu

• İlk dolgu yüksekliği geçtikten sonra üst dolgu yapılır

• Kompaksiyon değerleri:

  • Proctor %95 (yol dışında)

  • Proctor %98 (yol altında)

6.3 Asfalt / Kilit Taşı Kaplama

• Kazılan alan eski haline getirilir

• Asfalt yama veya kilit taşı restorasyonu yapılır

---

🔄 7. DEVREYE ALMA VE GEÇİCİ KABUL

7.1 Su Hatları

• Hat yıkanır

• Depo bağlantısı yapılır

• Hat haritaya işlenir (as-built)

7.2 Kanalizasyon Hatları

• Kameralı son kontrol raporu hazırlanır

• Menhol kapakları kotlanır

• İdareye teslim edilir

7.3 As-Built (Gerçekleşen Proje) Üretimi

• Rögar kotları

• Boru eğimleri

• Boru çapları

• Tüm detaylar harita mühendisleri tarafından yeniden çizilir

---

🧩 8. İŞ GÜVENLİĞİ VE KALİTE KONTROL

8.1 İş Güvenliği

• Derin kazılar için IKSA zorunludur

• Gaz ölçümü (kanalizasyon içinde metan riski)

• Yeterli havalandırma

• Koruyucu ekipman (Baret, gözlük, çelik ayakkabı)

8.2 Kalite Kontrol

• Malzeme sertifikaları

• Conta ve boru kalite belgeleri

• Kaynakçı sertifikaları

• Şantiye günlük raporları

---

🎯 SONUÇ

Su ve kanalizasyon hatlarının imalatı; mühendislik disiplinine uygun şekilde yapıldığında:

• Hattın ömrü 50–70 yıl arasında olur

• Arıza oranı ciddi şekilde azalır

• Su kayıp-kaçak oranı düşer

• Kanalizasyon taşmaları minimuma iner

• İşletme maliyetleri azalır

Bu yüzden tüm aşamalarda proje – mühendislik – malzeme – kalite – iş güvenliği zinciri doğru kurulmalıdır.

 

ALTYAPI SU VE KANALİZASYON SİSTEMLERİNDE BAKIM, ONARIM, YENİLEME VE ACİL MÜDAHALE YÖNETİMİ

1. GİRİŞ

Su ve kanalizasyon altyapıları, şehirlerin sürdürülebilir yaşamı için kritik öneme sahiptir. İçme suyu, atıksu ve yağmur suyu sistemlerinin verimli çalışması; halk sağlığı, çevre güvenliği ve kesintisiz hizmet sürekliliği açısından zorunludur. Bu nedenle altyapı hatlarının planlı bakım, doğru onarım, zamanında yenileme ve etkin acil müdahale süreçleri profesyonelce yönetilmelidir.

---

2. BAKIM FAALİYETLERİ

2.1 Periyodik Bakım (Rutin İşletme)

Düzenli bakım çalışmaları, arızaların oluşmasını engelleyen en önemli aşamadır.
Temel faaliyetler:

• Hat içi kum, çamur ve katı madde temizliği

• Kombine kanal temizleme araçları ile periyodik yıkama

• Menhol, vana odası ve mazgal bakım–temizliği

• Su şebekesinde basınç ölçümü ve basınç yönetimi

• Korumalı bölgelerde korozyon izleme

• Su depolarının periyodik dezenfeksiyonu

• Pompa istasyonlarının yağlama, filtre, seviye ve elektrik kontrolü

Bu çalışmalar sayesinde hatların hidrolik kapasitesi korunur, tıkanıklık ve geri basma riskleri azalır.

---

3. ARIZA TESPİTİ VE ANALİZİ

3.1 Hat İçi CCTV Kamera İncelemesi

Robot kameralı sistemlerle:

• Kırık, çökmüş boru bölümleri

• Dönüş açısı bozulmaları

• Akar kotu yanlışlıkları

• Çökme veya köklenme

• Sızdırmazlık problemleri
  tespit edilir.

3.2 Akustik ve Kaçak Tespit Cihazları

Su şebekelerinde:

• Akustik mikrofonlar

• Jeofon

• Veri kaydediciler

• Termal kameralar
  kullanılarak gizli kaçaklar bulunur.

3.3 Dron, Lazer ve Haritalama Teknikleri

• Yağmur suyu hatlarında yüzey deformasyon taramaları

• Menhol kapak kot kontrolü

• Topoğrafik modelleme

• Geniş alan taşkın ön değerlendirmesi

---

4. ONARIM YÖNTEMLERİ

4.1 Klasik (Kazılı) Onarım Yöntemleri

• Boru değişimi

• Çökme bölgesinin kazılarak yeniden tesis edilmesi

• Hasarlı bağlantı noktalarının yenilenmesi
  Genellikle ağır arızalarda, çökmelerde ve geniş çaplı deformasyonlarda uygulanır.

4.2 Kazısız Onarım Yöntemleri (Trenchless)

Günümüzde en hızlı ve ekonomik çözüm grubu:

CIPP (Cured-in-Place Pipe)

Mevcut borunun içine keçe kaplanır, reçine ile sertleştirilir.
Avantajları:

• Kazı gerektirmez

• Trafik ve işletme kesintisi minimumdur

• Boru ömrünü 50 yıla kadar uzatabilir

Point Repair (Lokal Yama)

Sadece arızalı bölgeye uygulanır.

Spray Lining

Borunun iç yüzeyi özel polimerle kaplanır.

Boru Patlatma (Pipe Bursting)

Eski boru parçalanarak aynı hatta yeni boru çekilir.

---

5. YENİLEME (REHABİLİTASYON) STRATEJİLERİ

Yenileme çalışmaları, hatların ekonomik ömrünün bitmesi veya kapasite yetersizliği durumunda uygulanır.

5.1 Kapasite Artırma

• Yeni hat döşenmesi

• Paralel hat (by-pass) yapılması

• Çap büyütme çalışmaları

5.2 Malzeme Yenileme

Eskimiş veya korozyona uğramış bölümlerin, yeni nesil HDPE, GRP, duktil demir borularla yenilenmesi.

5.3 Hidrolik Rehabilitasyon

Hidrolik analizler sonucunda, sistemde basınç düşümü veya debi kaybı görülen bölgelere yönelik çözümler:

• Ek pompa istasyonu

• Depo ve terfi kapasite artırımı

• Basınç kırıcı vana optimizasyonu

---

6. ACİL MÜDAHALE YÖNETİMİ

Acil müdahale, altyapı işletmesinin en kritik bölümüdür.

6.1 Acil Müdahale Ekipleri

• 7/24 hazır ekip

• Mobil bakım kamyonları

• Acil aydınlatma ve jeneratör

• Su basmasına yönelik dalgıç pompalar ve motopomplar

• Bypass pompaları

• Acil kazı ve dolgu malzemeleri

6.2 Olay Türleri

• Ani boru patlağı

• Kanalizasyon taşması

• Hat çökmesi

• Yağmur suyu taşkını

• Pompa istasyonu arızaları

• Enerji kesintisine bağlı duruşlar

6.3 Acil Müdahale Adımları

1. Bölge güvenliği alınır (trafik, yaya, elektrik).

2. Hattın geçici devre dışı bırakılması ve suyun kesilmesi.

3. By-pass hat kurulması gerekirse.

4. Arızanın kamera veya sensörle hızlı tespiti.

5. Onarım veya geçici tamir uygulamasının yapılması.

6. Alanın güvenli bir şekilde kapatılması.

7. Raporlama ve kayıt.

---

7. SCADA ve DİJİTAL İZLEME

Modern altyapıların olmazsa olmazıdır.

SCADA Sistemleri ile:

• Debi, basınç, seviye

• Enerji kesintileri

• Pompa arızaları

• Geri basma olayları

• Su kaçakları
  gerçek zamanlı izlenir.

Uzaktan Algılama Sensörleri:

• IoT debi sensörleri

• Basınç sensörleri

• Taşkın uyarı sensörleri

• Yağmur suyu seviye radarları

Bu sistemler arızalar oluşmadan müdahale edilmesini sağlar.

---

8. PERFORMANS VE RİSK YÖNETİMİ

8.1 Risk Analizi

• Yaşlanan borular

• Korozyon riski

• Yüksek yeraltı su seviyesi

• Aşırı yağış riski

• Nüfus artışı kaynaklı kapasite yetersizliği

8.2 Performans Göstergeleri

• Kayıp–kaçak oranı

• Arıza sıklığı

• Yenileme maliyetleri

• Hat duruş süresi

• Kanal doluluk yüzdesi

• Acil müdahale süresi

---

9. SONUÇ

Su ve kanalizasyon altyapılarının kesintisiz çalışması için:

• Düzenli bakım programları uygulanmalı

• Arızalar modern teknolojilerle hızlı tespit edilmeli

• Uygun onarım yöntemi seçilmeli

• Ekonomik ömrü dolan hatlarda yenileme çalışmaları yapılmalı

• Acil müdahale ekipleri her an hazır olmalı

• SCADA ve IoT sensörleriyle sistem sürekli izlenmelidir

Bu yaklaşım; şehir güvenliğini, çevre sağlığını ve sürdürülebilir hizmet kalitesini garanti altına alır.