ALTYAPI SU VE KANALİZASYON SİSTEMLERİNDE BAKIM, ONARIM, YENİLEME VE ACİL MÜDAHALE YÖNETİMİ

1. GİRİŞ

Su ve kanalizasyon altyapıları, şehirlerin sürdürülebilir yaşamı için kritik öneme sahiptir. İçme suyu, atıksu ve yağmur suyu sistemlerinin verimli çalışması; halk sağlığı, çevre güvenliği ve kesintisiz hizmet sürekliliği açısından zorunludur. Bu nedenle altyapı hatlarının planlı bakım, doğru onarım, zamanında yenileme ve etkin acil müdahale süreçleri profesyonelce yönetilmelidir.

---

2. BAKIM FAALİYETLERİ

2.1 Periyodik Bakım (Rutin İşletme)

Düzenli bakım çalışmaları, arızaların oluşmasını engelleyen en önemli aşamadır.
Temel faaliyetler:

• Hat içi kum, çamur ve katı madde temizliği

• Kombine kanal temizleme araçları ile periyodik yıkama

• Menhol, vana odası ve mazgal bakım–temizliği

• Su şebekesinde basınç ölçümü ve basınç yönetimi

• Korumalı bölgelerde korozyon izleme

• Su depolarının periyodik dezenfeksiyonu

• Pompa istasyonlarının yağlama, filtre, seviye ve elektrik kontrolü

Bu çalışmalar sayesinde hatların hidrolik kapasitesi korunur, tıkanıklık ve geri basma riskleri azalır.

---

3. ARIZA TESPİTİ VE ANALİZİ

3.1 Hat İçi CCTV Kamera İncelemesi

Robot kameralı sistemlerle:

• Kırık, çökmüş boru bölümleri

• Dönüş açısı bozulmaları

• Akar kotu yanlışlıkları

• Çökme veya köklenme

• Sızdırmazlık problemleri
  tespit edilir.

3.2 Akustik ve Kaçak Tespit Cihazları

Su şebekelerinde:

• Akustik mikrofonlar

• Jeofon

• Veri kaydediciler

• Termal kameralar
  kullanılarak gizli kaçaklar bulunur.

3.3 Dron, Lazer ve Haritalama Teknikleri

• Yağmur suyu hatlarında yüzey deformasyon taramaları

• Menhol kapak kot kontrolü

• Topoğrafik modelleme

• Geniş alan taşkın ön değerlendirmesi

---

4. ONARIM YÖNTEMLERİ

4.1 Klasik (Kazılı) Onarım Yöntemleri

• Boru değişimi

• Çökme bölgesinin kazılarak yeniden tesis edilmesi

• Hasarlı bağlantı noktalarının yenilenmesi
  Genellikle ağır arızalarda, çökmelerde ve geniş çaplı deformasyonlarda uygulanır.

4.2 Kazısız Onarım Yöntemleri (Trenchless)

Günümüzde en hızlı ve ekonomik çözüm grubu:

CIPP (Cured-in-Place Pipe)

Mevcut borunun içine keçe kaplanır, reçine ile sertleştirilir.
Avantajları:

• Kazı gerektirmez

• Trafik ve işletme kesintisi minimumdur

• Boru ömrünü 50 yıla kadar uzatabilir

Point Repair (Lokal Yama)

Sadece arızalı bölgeye uygulanır.

Spray Lining

Borunun iç yüzeyi özel polimerle kaplanır.

Boru Patlatma (Pipe Bursting)

Eski boru parçalanarak aynı hatta yeni boru çekilir.

---

5. YENİLEME (REHABİLİTASYON) STRATEJİLERİ

Yenileme çalışmaları, hatların ekonomik ömrünün bitmesi veya kapasite yetersizliği durumunda uygulanır.

5.1 Kapasite Artırma

• Yeni hat döşenmesi

• Paralel hat (by-pass) yapılması

• Çap büyütme çalışmaları

5.2 Malzeme Yenileme

Eskimiş veya korozyona uğramış bölümlerin, yeni nesil HDPE, GRP, duktil demir borularla yenilenmesi.

5.3 Hidrolik Rehabilitasyon

Hidrolik analizler sonucunda, sistemde basınç düşümü veya debi kaybı görülen bölgelere yönelik çözümler:

• Ek pompa istasyonu

• Depo ve terfi kapasite artırımı

• Basınç kırıcı vana optimizasyonu

---

6. ACİL MÜDAHALE YÖNETİMİ

Acil müdahale, altyapı işletmesinin en kritik bölümüdür.

6.1 Acil Müdahale Ekipleri

• 7/24 hazır ekip

• Mobil bakım kamyonları

• Acil aydınlatma ve jeneratör

• Su basmasına yönelik dalgıç pompalar ve motopomplar

• Bypass pompaları

• Acil kazı ve dolgu malzemeleri

6.2 Olay Türleri

• Ani boru patlağı

• Kanalizasyon taşması

• Hat çökmesi

• Yağmur suyu taşkını

• Pompa istasyonu arızaları

• Enerji kesintisine bağlı duruşlar

6.3 Acil Müdahale Adımları

1. Bölge güvenliği alınır (trafik, yaya, elektrik).

2. Hattın geçici devre dışı bırakılması ve suyun kesilmesi.

3. By-pass hat kurulması gerekirse.

4. Arızanın kamera veya sensörle hızlı tespiti.

5. Onarım veya geçici tamir uygulamasının yapılması.

6. Alanın güvenli bir şekilde kapatılması.

7. Raporlama ve kayıt.

---

7. SCADA ve DİJİTAL İZLEME

Modern altyapıların olmazsa olmazıdır.

SCADA Sistemleri ile:

• Debi, basınç, seviye

• Enerji kesintileri

• Pompa arızaları

• Geri basma olayları

• Su kaçakları
  gerçek zamanlı izlenir.

Uzaktan Algılama Sensörleri:

• IoT debi sensörleri

• Basınç sensörleri

• Taşkın uyarı sensörleri

• Yağmur suyu seviye radarları

Bu sistemler arızalar oluşmadan müdahale edilmesini sağlar.

---

8. PERFORMANS VE RİSK YÖNETİMİ

8.1 Risk Analizi

• Yaşlanan borular

• Korozyon riski

• Yüksek yeraltı su seviyesi

• Aşırı yağış riski

• Nüfus artışı kaynaklı kapasite yetersizliği

8.2 Performans Göstergeleri

• Kayıp–kaçak oranı

• Arıza sıklığı

• Yenileme maliyetleri

• Hat duruş süresi

• Kanal doluluk yüzdesi

• Acil müdahale süresi

---

9. SONUÇ

Su ve kanalizasyon altyapılarının kesintisiz çalışması için:

• Düzenli bakım programları uygulanmalı

• Arızalar modern teknolojilerle hızlı tespit edilmeli

• Uygun onarım yöntemi seçilmeli

• Ekonomik ömrü dolan hatlarda yenileme çalışmaları yapılmalı

• Acil müdahale ekipleri her an hazır olmalı

• SCADA ve IoT sensörleriyle sistem sürekli izlenmelidir

Bu yaklaşım; şehir güvenliğini, çevre sağlığını ve sürdürülebilir hizmet kalitesini garanti altına alır.